« Gorroto ustela | Komprometitua eta pertsonala »
Faustoren itzala / Fito Rodriguez / Utriusque Vasconiae, 2004
Defenditzetik definitzera Mikel Asurmendi / Gara, 2005-05-21
Faustoren itzala eleberriaren erreseina hau ez da literatur kritika, inpresio hutsa baizik.
Behinola, nire irakurle ibilbidean, Max Frisch-en Homo Faber eleberria egokitu zitzaidan, Joxe Austin Arrietak euskaratua. Horrela esan nion Arrietari, lotsagabeki: “Hau eleberri puska! Nork irakurriko ote du, ordea?”. Esan gabe doa, itzulpenak ez du berau irakurtzea trabatzen, aitzitik. Inpresio hau ere agertu nion: “Nago, euskal irakurle berriak oso urrun daudela mundu nahiz eta literatur genero horretatik”.
Hara, niri inpresioak doan —hitzaren zentzu hertsian— jalkitzen zaizkit.
Natorren Faustoren itzala eleberrira. Zer dute komunean Homo Faber eta biek. Aldeak alde —egileek nahiz eleberriek— ez dute zer ikusia, ez bada, nik biak pentsamenduarekin lotzen ditudala. Hots, Faustoren itzala pentsamendua eta saioa generoarekin lotuagoa dago eleberria generoarekin baino. Eta literatur saioa eta pentsamendua krisian dago gurean eta auzoan.
Pentsamenduan eta historian oinarritutako eleberriek sorrarazten ote dute literatur zaleengan ekarpenik? Nolako irakurle halako arrapostu. Nik amiñi bat ezagutzen dut egungo egileen nahiz irakurleen gustuak. Faustoren itzala eleberriak ez du irakurle arruntaren arreta bereganatuko. Ez da garaiko literatur moldea eta mota, alajaina. Izan ere, eleberriak gutxieneko edo askotakoa jakintza maila eskatzen baitio irakurleari: hala Joan Jose eta Fausto Elhuyar anaien ibileren nola zientziaren zale izatea. Eta historia gustukoa izateaz gainera, Elhuyar anaiek wolframioaren isolamendua eta espainiar koroarekin zituzten harremanen sekretuak deskubritzeko tentatuak izan. Eta horrezaz bestera, Goethe idazlearen Faustoz ere apur bat bederen jakin behar du irakurleak. Goetheren Fausto, Faustoren sekretua eta Fausto Elhuyarren sekretua izan daiteke.
Eleberri honek badu literaturatik: badu argumentua, badu ironia, badu… Idazleak historiako hariak, benetako historia eta fikziozko historia —literaturarena alegia— lotzen baititu, baita txirikordatu ere. Werther Goetheren nobela aitzindariaren izenburua da. Eta Wherter dugu Faustoren itzalaren egungo protagonista nagusia. Ipar Europatik Euskal Herrira etorritako gaztea. Bestea berriz, Fausto Elhuyar.
Faustoren itzalan benetako gertaera historiko bat dago. Egileak —Fitok kasurako— fikzioaren bitartez agerrarazi nahi du egia. Ba al dago egia fikzioaren bidez agertzea? Baiezkoan nago. Egia edo fikzioa gure desio eta interesen araberakoa da. Printzipioz, historiako gertaerak ez dira sekula errealak izango. Errealitatea denboraren joanean ahitzen baita, eta espazioa bera denboraren bilakabidean, itxuraz gutxienez, eraldatu.
Zerk egin dezake gertatua sinesgarri?: Literaturak. Literaturak, berriz, bere tresnak behar ditu, magia, eta hau idazlearen esku dago. Eskura izanda ere, aurreko lanean erabilitakoak, apika, ez du balio honetarako. Beraz, lantzearen poderioz, hizkuntza bera hala nola argumentu eraikitzeko moldean asmatu eta gaiari egokitu behar zaizkio.
Faustoren itzala eleberriak osagaiak baditu: erromantikoei nola eszeptikoei gauaren erdian eguzkia antzeman daitekeela frogatu die. Gure aitaren etxea defenditzea ez dela aski erakutsi ere. Defenditu badugu, lehenik berau definitu beharra dugula argudiatu ere. Baita, esango nuke, euskaldunok gure itzala deabruarekin itauntzeko gertu paratu digula ere. Baina, zer itzala eta zer itzal-ondo, gure arima Jainkoak alokatua bizi bagara? Jainkoa ukatzen dugun une beretik hasten gara eraikitzen-eta.
Tira, inpresioak, besterik ez!
Gaineratikoan, literaturarekikoak alegia, esan ditudala uste dut.
Zakur zaunkak
Iñaki Irazu
Maddi Galdos Areta
Bi aldiz iraun
Oihane Zuberoa Garmendia Glaria
Irati Majuelo
Dimisioa
Juan Luis Zabala
Jon Martin-Etxebeste
Egarria
Josu Penades
Hasier Rekondo
Erretzaile damutuen konpainia
Aingeru Epaltza
Mikel Asurmendi
Europa bezain zaharra
Joxe Azurmendi
Ibai Atutxa Ordeñana
Moby Dick
Herman Melville
Anjel Lertxundi
Dimisioa
Juan Luis Zabala
Irati Majuelo
Bi aldiz iraun
Oihane Zuberoa Garmendia Glaria
Ibon Egaña
Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte
Paloma Rodriguez-Miñambres
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Jon Jimenez
Bekatua
Goiatz Labandibar
Nagore Fernandez
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Asier Urkiza
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Paloma Rodriguez-Miñambres