kritiken hemeroteka

8.544 kritika

« | »

Sukar ustelaren urtea / Edorta Jimenez / Txalaparta, 2004

Itsaso bat haratago Gotzon Hermosilla / Berria, 2005-01-15

Berba mordoiloa erabiltzea zilegi bazait, Edorta Jimenez idazle kaleidoskopikoa dela esango nuke: genero asko jorratu ditu (ipuinak, eleberria, saiakera, poesia Omar Nabarro ezizenaz mozorrotuta), bere testuetan gai anitz landu ditu (errealitatea eta fikzioa, gai historikoak eta gaur egungoak, giro urbanoak eta itsasaldekoak) baina, hala eta guztiz ere, bere ibilbide literario osoan koherentzia ikaragarria antzematen da eta, lan gogor eta saiatuaren poderioz, estilo berezko eta nahastezinaren jabe bilakatu da. Jimenezen prosa lan bat hartu eta azkar konturatuko gara berea dela atzean ezkutatzen den ahots literarioa. Ez da meritu makala; gure idazle guztiez ezin gauza bera esan.

Kasualitateak zer diren: aste honetan bertan Edorta Jimenezi buruz berbetan izan naiz hura nik baino hobeto ezagutzen duen lagun batekin, eta biok bat gentozen Jimenez gaurko euskal idazlerik onenetakotzat jotzean, bai eta orain arte merezi duen lekua ukatu izan zaiolako ustean ere.

Duela hamabost urte Atoiuntzia irakurri genuenetik Edortazale amorratu garenok umezurtz antzean ibili gara azken urteotan. Eta ez markinarrak behar gutxi egiten duelako, alajaina: liburu ugari kaleratu ditu aspaldi honetan, eta bestelako egitasmotan ere aritu da buru-belarri. Korrikak Andolin Eguzkitzaren omenez gaur zortzi egingo duen ekitaldiaren gidoia Jimenezena da, esaterako. Baina 1999an Baleen berbaroa argitaratu zuenetik bazter samarrean utzia du fikziozko narratiba. Kronikak idatzi ditu (Europako mugetan barrena), saiakerak (Heminway eta euskaldunak zerbitzu sekretuetan), baina fikzio hutsa ez du aurreko hamarkadan bezainbeste jorratu. Kilkerren hotsak azken eleberria ere Heminway eta euskaldunak zerbitzu sekretuetan idazteko bilduriko dokumentazioaren ondorioz sortu ei zen, eta zaila da liburu horretan istorioa eta historia argi desberdintzea. Beharbada, errealitatearenganako jaidura hori idazleak beren-beregi harturiko erabakiaren emaitza da: berrian 2003ko urrian argitaratutako elkarrizketa batean, Jimenezek aitortzen zuen fikzio hutsarekiko interes eza eta “beste egiazkotasun baten bila” hurreratu dela errealitatera.

Orain, Baleen berbaroa kaleratu zenetik bost urte betetzen direnean, eleberri harekin hasitako trilogiaren bigarren atala eskaintzen digu Jimenezek: Sukar ustelaren urtea. Hasteko eta behin, nabarmentzekoa da lan horren atzean sumatzen den dokumentazio lan ikaragarria: Jimenezek orduak eta orduak eman ditu XVI. mendeko itsas-gizonen ohitura, pentsamolde, teknika, ingurune historiko eta abarren berri ikasten, eta, alde horretatik, detaile aberasgarriz josita ageri zaigu eleberria. Horrelakoetan, irakurlea informazio uholdearen azpian harrapatzeko arriskua hartzen du idazleak, eta aitortu behar dugu pasarte batzuetan trinket, haga-gain, patatx eta karraken artean galdu samar ibili garela, baina, oro har, Jimenezek ederki saihestu du arrisku hori.

Nabarmendu beharreko bigarren kontua hizkuntzarena dugu: hor ere, atzean sekulako lana dagoela igartzen da argiro. Esfortzu horrek Joan Mari Irigoienek Lur bat haratago eleberri mardulean egindakoa dakarkigu akordura. Irigoienek bezala, Jimenezek neke handia hartu du idazkera garai eta giro jakin batera egokitzen, betiere estilo dotore eta jasoa sartaldeko euskararen kresal gozoaz zipriztinduz, idazleak ohitura duen legez.

Thriller historikoa ei da Sukar ustelaren urtea, kontrazalean esaten zaigunari kasu egitera. “Abenturazko nobela historikotzat” jo zuen Jimenezek berak liburua aurkeztu zuenean. Genero hori ez dut bereziki gustuko eta, hortaz, ez naiz ni egokiena istorioaz iritzi bat emateko. Esan dezadan, Sebastian Zubiletakoaren abenturez eta ibilerez harago, gorroto etnikoaren eta erlijioan oinarrituriko intolerantziaren kronika ere idatzi duela Jimenezek eleberri honetan. Izan ere, hori baita benetako sukar ustela.

Eleberri atsegina da Sukar ustelaren urtea, ondo girotua dago eta hobeto idatzia, pasarte batzuetan geldoegia den arren gustura irakurtzen den eleberria. Hala ere, atrebentzia handia ez bada, nik gurago nuen speed gauez eta hiriko galtzaileez idazten zuen Edorta Jimenez basati, krudel eta apurtzaile hura.

Manhattan gaurko euskal literaturaren libururik onenetakotzat dugunok badugu esperantza mundakarrak hari horri eutsi eta berriz ere ezustean harrapatuko gaituela. Kalekumeak gara eta zer egingo diogu, bada.

Azken kritikak

Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga

Jon Jimenez

Reset
Aitziber Etxeberria

Mikel Asurmendi

Baden verboten
Iker Aranberri

Jose Luis Padron

Gizaberetxoak gara
Mikel Urdangarin Irastorza

Jon Jimenez

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Hasier Rekondo

Haragizko erreformak
Mari Luz Esteban

Mikel Asurmendi

Eusqueraren Berri onac
Agustin Kardaberaz

Gorka Bereziartua Mitxelena

Juana
Jon Artano Izeta

Mikel Asurmendi

Kontra
Ane Zubeldia Magriñá

Jon Jimenez

Simulakro bat
Leire Ugadi

Maddi Galdos Areta

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Ibon Egaña

Kontra
Ane Zubeldia Magriñá

Paloma Rodriguez-Miñambres

Patrizioak eta plebeioak
Kepa Altonaga

Mikel Asurmendi

Turismo hutsala
Fito Rodriguez

Asel Luzarraga

Artxiboa

2025(e)ko abuztua

2025(e)ko uztaila

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

Hedabideak