« Emakumea bere bakardadean | Gaztetxea aitzakia »
Riomundo / Jon Maia / Txalaparta, 2005
Nobela, testigantza Ibon Egaña / Berria, 2006-03-07
Onar dezagun, narrazioa autobiografikoa dela edo idazlearen bizitzatik zuzenean elikatzen dela jakinda, nahi ala ez, bestela irakurtzen da liburu bat. Jon Maiak Riomundo lehen eleberria idazterakoan bere familiaren historia hartu ei du abiapuntu eta, jakina, nekez joango zaio xehetasun hori oharkabean irakurleari. Alabaina, liburua esku artean hartzen duenak eleberri bat izango du begien aurrean, eta komeni litzateke, idazlearen eta obraren beraren mesedetan, nik uste, lanaren eleberri izaera ez ahaztea, eta hura genero horren parametroetan baloratzea. XX. mendearen eta gaurko sasoiaren historia erbesteratuarena, deserriratuarena dela idatzi du inork. Ez da besterik Maiak orri hauetan bildu duena, bere familiak hartu behar izan zuen erbesterako bidea ardatz hartuta. Bi atal ia simetrikotan banatuta, bi deserriratze beharturen testigantza biltzen du Riomundok. Tarterik zabalena Pedro Sierra albacetearra eta bere sendia erbestera, Euskal Herrira bultzako duen bidearen kontakizunak hartzen du. Antiklerikala, errepublikazalea, pikaro xamarra… gerrari buruzko film nahiz liburuetan maiz aurkitu dugun pertsonaia ereduari jarraitzen dio Pedro Sierrak ere, baina ezin ukatu berriz ere gustura irakurtzen dela xahartu arte egoskor mantentzen den komunistaren istorioa. Liburuaren bigarren erdia, gerrarekin batera dena galduta, Sierra eta bere emazte eta seme-alaben Euskal Herrirako emigrazioarekin hasi, eta beste emigrazio batekin amaitzen: Pedroren semeak, oraingoan Euskal Herriaren askapenaren aldeko borrokaren ondorioz, egin beharreko erbesteratzearekin.
Bizi irakurtzen den eleberria ondu du Maiak, eta esku trebea nabari zaio, batik bat, pertsonaien arteko elkarrizketak josterakoan nahiz istorioak eta pasadizoak kontatzerakoan. Ahozkotasunetik gertu dagoen hizkuntza eta estiloa darabil maiz eta, hala istorioaren jatorriagatik nola kontaeragatik, ahoz transmititutako istorio baten papereratzearen traza hartzen zaio Riomundori. Eta Hiner Saleemen Nire aitaren fusila eta gisako kontakizunak etortzen zaizkio gogora bati. Alabaina ahozkoan funtziona dezakeen estiloak hainbat arazo ditu, irakurle honen iritzian, eleberri honetan: ekintza eta anekdoten segida da nagusi, asko (gehiegi) dakien narratzailea da gidari, historia partikularraren eta orokorraren arteko lotura nabarmenegi geratzen da… Baina, batez ere, gertaeren zerrendatzetik dator liburuaren hutsunea, nire ustez: traszendentzia duen jazoera eta pasadizo hutsa dena maila berean aurkezten dira ia eta pertsonaien baitan gatazka eragin dezaketen egoerak eta tentsioak ez dira bere sakontasunean iristen irakurlearengana. Nobelaren erakargarritasuna eta berritasuna Espainiatik Euskal Herrira etorritako etorkinen ikuspegia lehen pertsonan eta euskaraz ematean datza, eta hala aipatu izan da Riomundo aurkezterakoan. Alabaina, nobelak ez du lortzen ertzez betea eta arantzatsua izan zen gatazka identitario, ideologiko eta kultural hori bere gorrian plazaratzea; ematen diren printzak eskematikoegiak begitantzen zaizkio lerrook sinatzen dituen irakurleari. Halaber, Sierratarren baitan gertatzen den aldaketa ideologiko eta kulturala, abertzaletasunera eta euskaltzaletasunera hurbiltzen dituena arakatzeak bazuen interesa, baina hori ere sinpleegi, lauegi dago azaldua, nire iritzian.
Potentzialitate handiko istorioa dago eleberriaren muinean, baina, jakina denez, istorioak adinako garrantzia du berau nork nola eta zein ikuspegitatik kontatzen duen. Distantzia laburrean ondo moldatzen den narratzaileak arazoak ditu ur sakonagoetan sartzean, gatazkak planteatzerakoan, eta narrazioaren oreka eta interesa mantentzerakoan. Agian arazoa da, iruzkinaren hasieran esan dudanaren kontra, eleberri bezala baino gehiago lekukotasun, testigantza bezala duela balioa Riomundok.
Itzalen tektonika
Itxaro Borda
Asier Urkiza
Mundu zitalaren kontra
Lizar Begoña
Jon Martin-Etxebeste
Sastraka
Askoren artean
Mikel Asurmendi
Itsaso amniotikoa
Oihane Jaka
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Lanbroa
Pello Lizarralde
Irati Majuelo
Lanbroa
Pello Lizarralde
Ibon Egaña
Txoria hodei artean
Urtzi Urkizu
Jon Martin-Etxebeste
Begiak eman nizkinan eta ilunpeei behatu hien
Irene Sola
Jon Jimenez
Mundu zitalaren kontra
Lizar Begoña
Amaia Alvarez Uria
Gerezi-denbora
Montserrat Roig
Asier Urkiza
Herriaren hezkuntza eta demokrazia
Nadezhda Krupskaia
Nagore Fernandez
Farorantz
Virginia Woolf
Aritz Galarraga
Markos Gimenoren 101 letrakartel
Joseba Sarrionandia
Mikel Asurmendi
Poesia kaiera
Giorgos Seferis
Irati Majuelo