kritiken hemeroteka

8.528 kritika

« | »

Patagoniara Hazparnen barrena / Kepa Altonaga / Pamiela, 2017

Euskal Arkadia Ameriketan Alex Gurrutxaga / Berria, 2017-06-11

Letrak eta zenbakiak elkarrengandik hain urrun dabiltzan garaiotan, ez dira asko izaten lerro biak uztartzen dituzten ikertzaileak. Kepa Altonagak zientzia eta kultura, literatura eta ikerketa zientifikoa lotu izan ditu bere-berea duen saiakera moduan. Orain arteko lanei begiratuz gero, esan liteke Altonagarena, zientziaren dibulgazioa baino, zientziaren inguruko saiakera dela, gehienbat zoologiaren ingurukoa —horrexen irakaslea da EHUn—. Patagoniara Hazparnen barrena lanean, ordea, historiaren eta antropologiaren aldera jo du. Hori bai, ohiko abilezia eta zorroztasunarekin.

Saiakeraren muinean dagoen mugimendu historikoa harrigarria da XXI. mendeko begientzat: batzuek eduki zuten propositua beste Euskal Herri bat itsasoz haraindian asentatzeko eta, jakina, nola zeuden beste batzuk asmo horren kontra. Mugimendu horren bueltan, hamaika pertsonaia agertzen zaizkigu: Daniel Lizarralde, Juana Canut, Florentino Ameghino, Annie Besant, Francisco Grandmontagne, Gratien Adema-Zaldubi, eta abar. Baina, guztien artean, dikotomia markatzen duten bi pertsonaia antagoniko-edo daude: Florentzio Basaldua (1853-1932) eta Janpierre Arbelbide (1841-1905). Lehena, Bilboko ingeniaria, konbentzitua zegoen Patagonian Euskal-Berria sortzeko aukeraz. Bigarrenarentzat, ametsak baizik ez ziren kontuok. Istorio hau, harrigarria izanik ere, ez da bitxikeria halamoduzkoa, ezta gutxiagorik ere; besteak beste, Euskal-Berriaren aurretik hor zegoelako Galesen aurrekaria.

Bestalde, Ameriketako euskal Arkadiaren ametsak sakoneko beste gai batzuk ere ukitzen ditu. Batez ere, bi. Alde batetik, lurraldeen idealizazio askotarikoak daude. Hasieratik markatzen du hori egileak, haurtzarotik abiatzen baita, Txorierri inoiz izan zitekeen Obabatik, eta New York jartzen baitu kontrapuntuan. Euskal Herriaren kasuan, Altonagak Pierre Lotiren irudia dakarkigu, berak Lotilandia deitzen diona: lurralde idiliko eta purua, baina errealitatetik oso urruti geratzen dena. Amerikaren kasua ere argia da: hamaika bider idealizatua hura ere, eta, promestutako lur gozo guztiak bezala, ezinezkoa.

Beste gai nagusia migrazioa da, batez ere euskal emigrazioa: Betiri Sants-ek, miseria gorriak herritik lekututako milaka euskaldunak. Elisee Reclusen lanaren izenak dena esaten du: Les Basques, un peuple qui s’en va. Saiakera hau, aldenik alden gurutzatzen du —lurpeko erreka bailitzan— emigrazioaren dramak, eta hor kokatu behar da Arbelbide Hazparneko misionisten buruzagiaren iritzia.

Kepa Altonagak literatura zientifikoa bildu eta komentatzen du, testu eta ikertzaileak ahanzturatik ateratzen, eta batetik besterako loturak eginez eramaten du irakurlea gai eta lekuen artean aurrera. Dokumentazio lana zorrotza da, eta irakurlea bere bilaketen konplize ere bihurtzen du askotan. Testuaren estiloa zaindua da oso, kasik fazatia izateraino; euskara, koloretsu, trinko eta eraginkorra, euskalkiaren printzekin aberastua.

Patagoniara Hazparnen barrena-n aurkituko dituzu Otañoren bertsoak, Mydolon darwini animalia erraldoia, lur amestuen lilura, Agnes Souret modelo ezpeletarra… eta beste hainbat kontu. Trebetasunez josiak denak.

Azken kritikak

Izena eta izana
Jon Gerediaga

Asier Urkiza

Amok
Stefan Zweig

Nagore Fernandez

Auzo madarikatua
Felix Urabayen

Jon Jimenez

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Amaia Alvarez Uria

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Joxe Aldasoro

Bisita
Mikel Pagadi

Mikel Asurmendi

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak