kritiken hemeroteka

8.522 kritika

« | »

Olerkiak / Felipe Arrese Beitia / Euskaltzaindia, 1957

Olerkiak Luis Mitxelena / Egan, 1957

Esku-erakutsi ederra eskeini digute oraingoan Bilbotik. Eta ustekabekoa. Izan ere, gutxi uste genuen gehienok Gipuzkoako bazter honetan, horrelako liburu trinko eta mardulik agertuko zitzaigunik.

Arrese ta Beitiaren olerkiak oso-osorik datoz, dirudienez. Dirudienez diot, ez bainago gai horretan oso trebe. Nolanahi ere, ez dut uste Arresek, zein ere olerkari ugaria zen, bertso sail miragarri hori baino gehiago egin zezakeenik.

Lehen ere, egilea hil ondoren, eman zituzten argitara Arreseren olerki batzu: Arrese eta Beitia’tar Pillipa, Olerkiak. Uzkurtzgayak, Zornotzan, Jaungoiko-Zaleren Irarkolan, 1933, Ibargutxiren hitzaurrearekin. Baina hasiera horrek, dakigunez, ez zuen izan ondorerik. Orain berriz osorik datoz, bederatzi sailetan berezirik.

Esan dezagun lehen bait lehen Aita Onaindiaren hitzaurrea dutela. Hitzaurrea luzea da eta argitasun ugariz hornitua, baina hitzaurreaz gainera ez ote du izan hemen beste egitekorik? Karmeldarra ez ezik, beneditanoa izatea merezi luke langile azkar eta purrukatu honek. Hobeto esan, aurki izango dute gurean karmeldarrek beneditanoek mundu zabalean irabazi duten bezain izen handia.

Ezaguna da gure artean Arrese eta Beitia, eta ez du aurkezpen beharrik: zenbait bertso behintzat, gutxi bederen, buruz dakizkigu gehienok. Bihotz sutsu haren garra ez da oraindik ilaundu: bizi-bizirik daude txingarrak orrialde hotz hauetan.

Gaur, urteen joanak hoztu gaituelako edo, ezin genitzake Arreseren olerkiak ikus orduko euskaltzaleen, eta batez ere Campionen begiz. Ez da Arrese munduari erakutsi nahi zioten poesimirari harrigarria. Bihotzondoa badu, hizkuntza aberatsa ere bai: egiazko lirikoa osatzen duen zera, ordea, euskaraz geroztik agertu den zer berezi hori, falta zaio.

Egia esan, poesiarako baino retorikarako ixuri gehiago zuen. Ez da ikusi besterik zein olerkari euskaratu zituen: Herrera, Valbuena, Caro, Quintana, Zorrilla. Gogokoago zuen, beretarrago nonbait, esate baterako, “Cancion por la victoria de Lepanto” edo “La tempestad”-en hitz-jario eta deadar-zarata Fray Luis edo Becqueren kantu ixilagoa baino.

Esandakoak ez du beheratzen ez gutxiesten. Retorika jatorra du, goitarra, bihotz bero batek indartua. Eta euskara eder, sendo eta ugarian mintzatzen da beti.

Hizkuntzaren aldetik badugu, beraz, zer ikasi Arresegan, eta beste batetik ere bai. Bertso horietan dauzkagu bilduak garai hartako gogoeta, kezka, asmo eta burrukak, euskaltzale gartsu batek ikusiak eta adieraziak.

Gizonki jokatu dute argitaldariek. Izan ere, ezin ziezaiokeen eskeini Bizkaiak bere seme argiari olerki bilduma hau baino esker onaren ageri hoberik. Honela, ez da Arrese ta Beitia izen hutsa izango gaurko euskaltzaleontzat, mintzo bizia baizik.

Goraxeago erdal autoreak aipatu ditugunez gero, esan beharrekoa da “A las ruinas de Italica” delako kantua sasiko-gisa agertzen zaigula. Gainerakoek aurrean dute egilearen izena, baina “jauna” erantsi diote bakoitzari: Herrera jauna, Valbuena jauna, eta abar. Badaiteke Arresek horrela argitaratuak izatea: orduko ohituren berri ez dakit. Gaur ordea, ohi ez bezalakoa delako, bitxi xamarra dirudi izenondoko horrek.

Liburu hau hain lodia (ia 700 orrialdekoa) eta azal eta barren hain ederra izanik, ez dator bakarrik. Zerbait agintzen digu gainera: Len eta orain deritzan sortako lehenbiziko alea omen da. Sorta horretan agertuko dira euskal liburuak, urtean hiru edo lau, bai zaharrak eta bai berriak. Biziro poztu gaitu hori jakiteak, bai baitakigu gainera, Aita Onaindia tartean dabilelarik, ez direla asmo horiek asmo hutsetan geldituko. Gure beharrean dira, ordea, horretarako, harpidedunen beharrean, eta ezin geniezaieke uka geure laguntza. Ea urtetik urtera, ia sinesteko ez den moduan, ugaritzen ari diren euskal liburuak sail berri honen bitartez gehituak ikusten ditugun.

Azken kritikak

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak