« “Iturrino Handia” nobelari buruzko analisi ez-kualifikatua | Heriotza eta jaiotza »
Jaione / Dorleta Urretabizkaia / Kutxa, 2006
Bulkada lirikoak Iratxe Retolaza / Berria, 2007-02-25
Dorleta Urretabizkaiaren estreinako nobelak, Jaione-k, Irun Hiriko Kutxa Literatur Saria irabazi zuen iaz. Izenburu honek, bere soiltasunean, nobelaren istorioaren ezaugarri asko biltzen ditu. Izen honek, protagonista aurkeztu ez ezik, protagonista hauxe kontatzera datorren istorioaren muina iradoki egiten du; alegia, jaiotza da nobela honen gai nagusia.
Nobela honetan, beraz, Jaioneren jaiotzak kontatzen dira, protagonista horren ahotsetik. Jaioneren jaiotza fisikoarekin abiatzen da istorioa, eta nobelari hasiera ematen dion eszena hunkigarri honek, nobelan zehar jaiotzaren presentzia horren indarra hanpatzea lortzen du, lehen unetik irakurlea jaiotzaren gogartera eramanez. Nolanahi ere, jaiotza fisiko hau, nobelan etorriko diren beste jaiotza anitzetako bat baino ez da, eta ziur asko, garrantzitsuena ere ez dena. Nire ustean, Jaioneren jaiotza psikologikoa da narrazioaren tenka-gune nagusia; krisi-aro batetik onik ateratzeko eginiko bidea, heriotza-psikologikotik berpizteko bidea. Krisi horrek bete-betean jotzen du Jaione hogeita hamar bat urte dituela, baina, lehen atalean kontatu bezala, haurra zela errotzen hasitako krisialdi da, helduarora arte gaindituko ez duena. Krisialdi hori, besteak beste, aitari gertaturiko istripu batek pizten du. Izan ere, krisi hori gurasoekin izandako harremanak sortzen du, eta baita gurasoen arteko hartu-emanek ere. Harreman-sare horretan bere burua kokatzeko ahaleginei eutsiko dio Jaionek, alaba izatetik ama izatera arteko bide korapilatsu horretan. Beraz, Jaione alaba modura hil, eta ama modura jaio artekoa da kontagai.
Jaioneren heriotza-jaiotza psikologiko hau gorpuzteko ekintzen garrantzia hustu egin da. Horregatik, ekintzak adierazterakoan zehaztasuna eta laburtasuna da nagusi, adjektibo eta adierazkortasun gutxiko esaldiak dira nagusi. Ekintzen erritmoa hitz biluziekin osatu da, beharrezko ekintzak bakar-bakarrik aipatuz. Baina, heriotza-jaiotza hori gorpuzterakoan, aldiz, egoeren deskribapenez bete da diskurtsoa, eta horrelakoetan bai, xehetasunez eta adierazkortasunez josi da diskurtsoa. Jaioneren gorputzak erabateko garrantzia du irudikatze horretan. Horregatik, Jaione pertsonaiaren zentzumenek sorrarazten dute diskurtsoa, zentzumen horiek puzten dute Jaioneren nortasuna (batik bat ikusmena, usaimena eta entzumenak sorrarazitakoak). Zirrara eta bulkada horiek guztiak gorpuzteko, likidoz marrazturiko irudiak erabili dira: “izozturik”, “isuri”, “busti”, “blai” … sentsazioak likidoaren tasunen bitartez irudikatu dira, gorputza likido-tasunez bete du Jaionek. Nobelan zehar orekatsu iraunarazi den baliabide horrek, likido-tasunen presentzia erabatekoak, Jaioneren nortasuna biziarazten lagundu du, mundu literario urtsu eta pertsonal hori osatzen lagundu du.
Barne-egoerak eta bulkadak azalarazteko asmoak, ezinbestean, hainbat ekintzaren elipsia ekarri du. Nire ustez, trebetasunez lortu da ekintza horien elipsia egitea, eta egoerei dagozkienak besterik ez hanpatzea, narrazioaren tenka-gunea sentsazio horietara bihurtuz. Hala ere, nobela honetan, kasu gutxi batzuetan, nobelaren giro nagusitik aldenduriko zenbait ekintza kontatu dira, baita zehaztasunez kontatu ere, eta irakurle honek, kasu horietariko batzuetan, ez du oso ondo ulertu nola lotu eszena txiki horiek Jaioneren barne-egoerek biziarazitako giro nagusi horrekin. Esate baterako, Guardia Zibilaren kontrolarenak kontatzen diren eszenaren zehaztasun zenbaitetan sentitu dut horixe. Kasu gutxi horietan, ekintza horiek tenka-gune nagusitik urrunxe antzeman ditut.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez