« “Iturrino Handia” nobelari buruzko analisi ez-kualifikatua | Heriotza eta jaiotza »
Jaione / Dorleta Urretabizkaia / Kutxa, 2006
Bulkada lirikoak Iratxe Retolaza / Berria, 2007-02-25
Dorleta Urretabizkaiaren estreinako nobelak, Jaione-k, Irun Hiriko Kutxa Literatur Saria irabazi zuen iaz. Izenburu honek, bere soiltasunean, nobelaren istorioaren ezaugarri asko biltzen ditu. Izen honek, protagonista aurkeztu ez ezik, protagonista hauxe kontatzera datorren istorioaren muina iradoki egiten du; alegia, jaiotza da nobela honen gai nagusia.
Nobela honetan, beraz, Jaioneren jaiotzak kontatzen dira, protagonista horren ahotsetik. Jaioneren jaiotza fisikoarekin abiatzen da istorioa, eta nobelari hasiera ematen dion eszena hunkigarri honek, nobelan zehar jaiotzaren presentzia horren indarra hanpatzea lortzen du, lehen unetik irakurlea jaiotzaren gogartera eramanez. Nolanahi ere, jaiotza fisiko hau, nobelan etorriko diren beste jaiotza anitzetako bat baino ez da, eta ziur asko, garrantzitsuena ere ez dena. Nire ustean, Jaioneren jaiotza psikologikoa da narrazioaren tenka-gune nagusia; krisi-aro batetik onik ateratzeko eginiko bidea, heriotza-psikologikotik berpizteko bidea. Krisi horrek bete-betean jotzen du Jaione hogeita hamar bat urte dituela, baina, lehen atalean kontatu bezala, haurra zela errotzen hasitako krisialdi da, helduarora arte gaindituko ez duena. Krisialdi hori, besteak beste, aitari gertaturiko istripu batek pizten du. Izan ere, krisi hori gurasoekin izandako harremanak sortzen du, eta baita gurasoen arteko hartu-emanek ere. Harreman-sare horretan bere burua kokatzeko ahaleginei eutsiko dio Jaionek, alaba izatetik ama izatera arteko bide korapilatsu horretan. Beraz, Jaione alaba modura hil, eta ama modura jaio artekoa da kontagai.
Jaioneren heriotza-jaiotza psikologiko hau gorpuzteko ekintzen garrantzia hustu egin da. Horregatik, ekintzak adierazterakoan zehaztasuna eta laburtasuna da nagusi, adjektibo eta adierazkortasun gutxiko esaldiak dira nagusi. Ekintzen erritmoa hitz biluziekin osatu da, beharrezko ekintzak bakar-bakarrik aipatuz. Baina, heriotza-jaiotza hori gorpuzterakoan, aldiz, egoeren deskribapenez bete da diskurtsoa, eta horrelakoetan bai, xehetasunez eta adierazkortasunez josi da diskurtsoa. Jaioneren gorputzak erabateko garrantzia du irudikatze horretan. Horregatik, Jaione pertsonaiaren zentzumenek sorrarazten dute diskurtsoa, zentzumen horiek puzten dute Jaioneren nortasuna (batik bat ikusmena, usaimena eta entzumenak sorrarazitakoak). Zirrara eta bulkada horiek guztiak gorpuzteko, likidoz marrazturiko irudiak erabili dira: “izozturik”, “isuri”, “busti”, “blai” … sentsazioak likidoaren tasunen bitartez irudikatu dira, gorputza likido-tasunez bete du Jaionek. Nobelan zehar orekatsu iraunarazi den baliabide horrek, likido-tasunen presentzia erabatekoak, Jaioneren nortasuna biziarazten lagundu du, mundu literario urtsu eta pertsonal hori osatzen lagundu du.
Barne-egoerak eta bulkadak azalarazteko asmoak, ezinbestean, hainbat ekintzaren elipsia ekarri du. Nire ustez, trebetasunez lortu da ekintza horien elipsia egitea, eta egoerei dagozkienak besterik ez hanpatzea, narrazioaren tenka-gunea sentsazio horietara bihurtuz. Hala ere, nobela honetan, kasu gutxi batzuetan, nobelaren giro nagusitik aldenduriko zenbait ekintza kontatu dira, baita zehaztasunez kontatu ere, eta irakurle honek, kasu horietariko batzuetan, ez du oso ondo ulertu nola lotu eszena txiki horiek Jaioneren barne-egoerek biziarazitako giro nagusi horrekin. Esate baterako, Guardia Zibilaren kontrolarenak kontatzen diren eszenaren zehaztasun zenbaitetan sentitu dut horixe. Kasu gutxi horietan, ekintza horiek tenka-gune nagusitik urrunxe antzeman ditut.
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez
Hezur berriak
Ane Labaka Mayoz
Paloma Rodriguez-Miñambres
Simulakro bat
Leire Ugadi
Mikel Asurmendi
Ezinezkoaren alde
Iñigo Martinez Peña
Mikel Asurmendi
Haize beltza
Amaiur Epher
Asier Urkiza
31 ipuin
Anton Txekhov
Aritz Galarraga
Odolaren matxinadak
Miren Guilló
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren Elizegi
Joxe Aldasoro
Zero
Aitor Zuberogoitia
Amaia Alvarez Uria
Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga
Aiora Sampedro
Carvalho Euskadin
Jon Alonso
Mikel Asurmendi