« Paradisuaz | Mrs. Hemingway »
Neronek tirako nizkin / Sebastian Salaberria / Auspoa, 1964
Zer den entenditu gabe Alex Gurrutxaga / Berria, 2016-10-30
Eleberri eta liburu kontzeptuak bereiztea ezinbestekoa da, zeren, arraroa eman balezake ere, badaude nobela txarrak liburu interesgarriak direnak. Halako zerbait gertatzen da Neronek tirako nizkin izenekoarekin (1964). Ezin esan nobela balio estetikoengatik nabarmentzen denik, baina, hala ere, irakurtzekoa da zalantzarik gabe.
Mende erdia joan da Antonio Zabalak Sebastian Salaberriaren lana argitaratu zuenetik, eta Auspoak berriz editatu du, oraingoan euskara batuan (Hauspoa sailean).
Funtsean autobiografia nobelatua da: Salaberriak bere bizipenak kontatzen ditu, gaztaroko baserri giroko bizitzatik hasi (I-IX atalak) eta Gerra Zibileko ibilerekin amaituz (X-XXIX atalak). Hori guztia, epika hotsandikorik gabe, abentura-nobelaren estilo arinean, eta ahozkotasunaren arrasto freskoarekin.
Zer kontatzen duen ez genuke aurreratu nahi eta, begira diezaiogun eleberriari beste talaia batetik. 1940ko hamarkadan hasi ziren Espainian sortzen Gerra Zibila anaiarteko gerratzat esplikatzen zuten interpretazio historikoak. Literaturan ere ez dira gutxi ildo honetako berrirakurketak. Hartu gogoan, adibidez, Kain eta Abelekin egindako paralelismoak, hala nola Luis Cernudaren hura: “Ellos, los vencedores/ Caínes sempiternos”. Interpretazio ildo horren arriskuak ikertzaile askok jarri dituzte agerian, gatazka senitartekotzat jotzeak maila politikoan ekar dezakeelako —eta batzuk horretan saiatzen dira oraindik ere— erantzukizunak lausotzea eta garaileak eta garaituak hala-hola berdintzea. Beste muturrean legoke Gerra Zibila inbasio nazionalaren teoriara —espainiarrek Euskal Herria— murrizten duen interpretazio herrena —zeren, Idoia Estornesen hitzekin esateko, “el franquismo fue también vasco”—.
Salaberriarena bezalako istorioek erakusten dute beharrezkoa dela idatzita ematen dizkiguten Historiak zalantzan jarriko dituen pentsaera kritikoa elikatzea. Izan ere, Euskal Herrian izan ziren gudariak, eta baita frankistak ere; izan ziren boluntarioak, eta baita euren gogoaren kontra joandakoak ere; eta izan ziren gerra alde bietan egitea tokatu zitzaien senitarteak. Azken horietakoa izan zen Salaberria familia, eta ibili ziren “inkurriorik gabe alkarri tiroka fusillarekin”.
Anjel Lertxundik hitzaurrean dio fabula morala dela Salaberriarena; morala eta humanoa, esango nuke: lehen eskuko testigantza da, zeinetan pertsonaren duintasuna den nagusi, eta ez perspektiba historiko-politikoa —Xenpelarrek aurreko mendean esan zuen moduan, “zer dan entenditu gabe, ortan galduko gerade”—; eta, guztiaren gainetik, Salaberriak gerraren aurka hitz egiten du.
Neronek tirako nizkin bezalako historia pertsonalek gerraren historia orokorra humanizatzeko pausotxo bat ematen dute, gertakari historikoak norbanakoaren mailara ekarriz. Horrela, literaturak Historiaren orrietan ez dauden bizipen pertsonalak jasotzen ditu, garaileek idazten duten Historiak isiltzen dituen oroimenak.
Azken ohar bat: Pello Esnalek irakurle gazteak aipatzen ditu sarreran, eta esango nuke eskoletan irakurtzeko moduko liburua dela. Esan dugu ez dela literatur maila estetiko aparteko nobela, baina bai irakurketa gustagarria, eta balio historiko, kultural eta humanoa ere bere alde ditu.
Gizon barregarriak
Joxean Agirre
Asier Urkiza
Barbaro iraun
Louisa Yousfi
Amaia Alvarez Uria
Izotz ura
Lide Hernando Muñoz
Aiora Sampedro
Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson
Irati Majuelo
Itzulerak
Miren Agur Meabe
Aiora Sampedro
...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo
Jon Jimenez
Carvalho Euskadin
Jon Alonso
Asier Urkiza
Hitzak palmondo
Silvia Federici
Nagore Fernandez
Altxa, hildakoak
Fred Vargas
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels
Aritz Galarraga
Maitasun kapitala
Karmele Jaio
Mikel Asurmendi
Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro
Paloma Rodriguez-Miñambres
Jausiz
Alain Mendizabal Diaz
Maddi Galdos Areta
Hiriak eta urteak
Xabier Montoia
Irati Majuelo