kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Neronek tirako nizkin / Sebastian Salaberria / Auspoa, 1964

Zer den entenditu gabe Alex Gurrutxaga / Berria, 2016-10-30

Eleberri eta liburu kontzeptuak bereiztea ezinbestekoa da, zeren, arraroa eman balezake ere, badaude nobela txarrak liburu interesgarriak direnak. Halako zerbait gertatzen da Neronek tirako nizkin izenekoarekin (1964). Ezin esan nobela balio estetikoengatik nabarmentzen denik, baina, hala ere, irakurtzekoa da zalantzarik gabe.

Mende erdia joan da Antonio Zabalak Sebastian Salaberriaren lana argitaratu zuenetik, eta Auspoak berriz editatu du, oraingoan euskara batuan (Hauspoa sailean).

Funtsean autobiografia nobelatua da: Salaberriak bere bizipenak kontatzen ditu, gaztaroko baserri giroko bizitzatik hasi (I-IX atalak) eta Gerra Zibileko ibilerekin amaituz (X-XXIX atalak). Hori guztia, epika hotsandikorik gabe, abentura-nobelaren estilo arinean, eta ahozkotasunaren arrasto freskoarekin.

Zer kontatzen duen ez genuke aurreratu nahi eta, begira diezaiogun eleberriari beste talaia batetik. 1940ko hamarkadan hasi ziren Espainian sortzen Gerra Zibila anaiarteko gerratzat esplikatzen zuten interpretazio historikoak. Literaturan ere ez dira gutxi ildo honetako berrirakurketak. Hartu gogoan, adibidez, Kain eta Abelekin egindako paralelismoak, hala nola Luis Cernudaren hura: “Ellos, los vencedores/ Caínes sempiternos”. Interpretazio ildo horren arriskuak ikertzaile askok jarri dituzte agerian, gatazka senitartekotzat jotzeak maila politikoan ekar dezakeelako —eta batzuk horretan saiatzen dira oraindik ere— erantzukizunak lausotzea eta garaileak eta garaituak hala-hola berdintzea. Beste muturrean legoke Gerra Zibila inbasio nazionalaren teoriara —espainiarrek Euskal Herria— murrizten duen interpretazio herrena —zeren, Idoia Estornesen hitzekin esateko, “el franquismo fue también vasco”—.

Salaberriarena bezalako istorioek erakusten dute beharrezkoa dela idatzita ematen dizkiguten Historiak zalantzan jarriko dituen pentsaera kritikoa elikatzea. Izan ere, Euskal Herrian izan ziren gudariak, eta baita frankistak ere; izan ziren boluntarioak, eta baita euren gogoaren kontra joandakoak ere; eta izan ziren gerra alde bietan egitea tokatu zitzaien senitarteak. Azken horietakoa izan zen Salaberria familia, eta ibili ziren “inkurriorik gabe alkarri tiroka fusillarekin”.

Anjel Lertxundik hitzaurrean dio fabula morala dela Salaberriarena; morala eta humanoa, esango nuke: lehen eskuko testigantza da, zeinetan pertsonaren duintasuna den nagusi, eta ez perspektiba historiko-politikoa —Xenpelarrek aurreko mendean esan zuen moduan, “zer dan entenditu gabe, ortan galduko gerade”—; eta, guztiaren gainetik, Salaberriak gerraren aurka hitz egiten du.

Neronek tirako nizkin bezalako historia pertsonalek gerraren historia orokorra humanizatzeko pausotxo bat ematen dute, gertakari historikoak norbanakoaren mailara ekarriz. Horrela, literaturak Historiaren orrietan ez dauden bizipen pertsonalak jasotzen ditu, garaileek idazten duten Historiak isiltzen dituen oroimenak.

Azken ohar bat: Pello Esnalek irakurle gazteak aipatzen ditu sarreran, eta esango nuke eskoletan irakurtzeko moduko liburua dela. Esan dugu ez dela literatur maila estetiko aparteko nobela, baina bai irakurketa gustagarria, eta balio historiko, kultural eta humanoa ere bere alde ditu.

Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak