susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Xumetasunaren ederra | Lubakia eta herdoila »

Bilbao-New York-Bilbao / Kirmen Uribe / Elkar, 2008

Kirmen Uriberen Obabakoak? Angel Erro - Iban Zaldua / Volgako Batelariak, 2009-01-30

Tentaldiari ihes egiteko modurik onena bertan erortzea da, zioen Oscar Wildek, eta azkenean, borroka latz baten ondoren, ezin izan diogu eutsi eta durangoste honetako modako kontrobertsia literarioaren hatzaparren artera egin dugu jauzi, bide batez aspalditik utzita geneukan (baina hemendik aurrera berpiztuko dugun) inoizkari honetako kritiken saila berrabiaraziz. Volgako Batelariak-en barne posta-zerrendako gure ohiko mezuen truke mamitsu batetik abiatuta, lau eskutara (eta zortzi begitara) osatu dugu Kirmen Uriberen lehenengo eleberriaren inguruko iruzkin hau.

Kritika honetarako titular posible baten bila ari ginela kuestio horrekin egin dugu topo: jo al daiteke Bilbao-New York-Bilbao (Elkar, 2008) Kirmen Uribe idazle ondarrutarraren Obabakoak-tzat (Erein, 1988)? Baietz uste dugu, hein batean behintzat, eta beherago saiatuko gara azaltzen zergatik. Eta, orobat, zergatik uste dugun, beste hein batean, Bilbao-New York-Bilbao ez dela, ezin dela izan Obabakoak bat.

Bilbao-New York-Bilbao autofikziozko liburu bat da, egilearen izen bereko narratzailea duena, eta baita anglosaxoniarrek faction deitzen dutena ere (fact + fiction), hots, nagusiki benetako gertakariak (historikoak edo garaikideak) eta fikziozko batzuk nahasten duen generokoa, egileak berak aipatu duenez. Bertan Ondarroako familia bateko hiru belaunaldien nolabaiteko historia (edo istorioak) aurkeztu nahi zai(zki)gu, liburuaren beraren eraikuntza prozesuarenarekin batera, keinu eskuarki metaliterario batez alegia. Pasarte batean hala aitortzen du egileak:

“Fionnari [Fionna Mac Rae, Estatu Batuetako bere editoreari] nobelaren egitasmoa azaldu nion. Ideia bilakatuz joan zela, eta azkenean Bilbao eta New York arteko hegaldi batean kokatu nuela dena. Nola hitz egin bestela familia bateko hiru belaunaldiri buruz, XIX. mendeko nobelara itzuli gabe. Nobelaren idazketa-prozesua kontatuko nuen, eta zatika, oso zatika, hiru belaunaldien kontakizunak” (155. orrialdea).

Apurrez eraikitako liburu bat da, beraz, fragmentarioa, eta ikuspuntu horretatik esan ahal da, halaber, euskal Nocilla Dream bat dela (Candaya, 2007), zatikatze moduagatik, istorioak tartekatzeko moduagatik, lotura oso meheaz, eta baita lehen pertsona erabiltzeko moduagatik ere. Baina Agustín Fernandez Malloren nobelan zientzia eta (eszenatoki nagusi gisa) Estatu Batuak zeuden tokian, Kirmen Uribek bere herriko istorio xamurrak ipini ditu, pinturaren historia liburutik (batez ere euskal pintura garaikidearen historia liburutik) ateratako anekdota gehiegi aldatu gabeekin batera. Honako hauek dira nobelak jorratzen dituen ardatz nagusietako batzuk: Aurelio Arteta pintorearen eta Rikardo Bastida arkitektoaren arteko harremana, eta haiena Ondarroarekin; narratzailearen aita lemazainaren bizitza familiarra eta profesionala, batez ere Atlantiko iparraldeko arrantza-guneekin izan zuen harremanari dagokionean, eta baita belaunaldi horretako beste zenbait adiskide eta ezagunenen zantzuak ere; Liborio aitonaren istorioak, eta haren “Dos Amigos” izeneko ontziaren inguruko misterioa (nobelaren hasierako leit-motiva izan behar zuena eta, finean, lanaren MacGuffin nagusia bilakatzen dena); Kirmen Uribe narratzaileak, Nerea beraren andreak eta Unai hamasei urteko semeak osatutako triangeluaren gorabeherak; narratzailearen beraren ibilerak, famatzen hasitako euskal idazle gisa, Europako eta Amerikako mundu literarioan barna. Besteak beste. Eta horiek guztiak hariltzen, bi kontu: 2008 urtearen amaiera aldera narratzailea Bilbotik New Yorkera egiten ari den hegazkin bidaia, eta nobelaren beraren eraikuntza prozesuaren kontakizuna.

Nobela honetan, narratzaile aparta dela frogatzen du Kirmen Uribek. Bere idazkerak ez du inoiz ere trabarik egiten, eta aurrera bultzatzen du etengabe irakurlea, estilo sinple bezain eraginkorra baliatuz? ez dena, kontraesankorra irudi dezakeen arren, lortzen batere erraza. Uriberen prosa urteetako lanaren emaitza da, eta zinez txalotzeko modukoa da alde horretatik.

Bilbao-New York-Bilbao mundu galdu batez ari da: “desagertzen ari den arrantza munduari buruzko nobela bat” izateko asmoz sortu zen, egilearen beraren hitzetan (20. orr.). Atxaga eta mundu obabatarrarekiko lotura ezin argiagoa da alde horretatik, eta, izan ere, Soinujolearen semea (Pamiela, 2003) nobelako euskal hitzen lurperatzearen eszena ekartzen digu berehala gogora hizkuntzaren higaduraren inguruko hausnarketak egiten dituenean, adibidez pasarte honetan: “Gero kontatu nion banketxe batean egiten zuela lan [Nereak, narratzailearen andreak]. Eta bezero batek, berarengana joaten den aldiro, papertxo bat ematen diola hitz zaharrekin. ‘Aspaldian ez dut hitz hau entzun’ esan eta Nereari gordetzeko esaten dio. Hitzak, esaerak, arrainen izenak ematen dizkio erretiratutako arrantzale batek. Dirua gordetzeko tokian jartzen ditu salbu antzinako hitzak” (175. orr.).

Egileak berak, eta baita kritikariren batek ere, obraren berritasuna eta arrisku-gogoa azpimarratu dituzte (egileak elkarrizketa batean Aritz Galarragari esan zion bezala, “ez nuen nobela ortodoxoaren bidetik joan nahi. Nobela honetan ez dago ia tramarik, ez dago intrigarik”), eta horren oinarri fragmentazioa eta autofikzioa aipatu, W.G. Sebald edo Enrique Vila-Matas bezalako autoreei erreferentzia eginez. Guk, ordea, ez dugu uste nobedadea horren nabarmena denik, ezta azterketa Euskal Herriko letren eremu estura murrizten dugularik ere. Izan ere, obraren xehadura bazen, halaber, Obabakoak-en ezaugarri behinenetako bat, autofikzioarekin batera (nahiz eta Atxagaren lanean ezkutuagoa izan Bilbao-New York-Bilbao-n baino); Joxe Agustin Arrietaren Manu militari (Elkar, 1987) eta are Ramon Saizarbitoriaren 100 metro (Kriseilu, 1976) edo Ene Jesus (Kriseilu, 1976) bezalako nobelek, bestalde, fragmentazioa zuten ardatz nagusi. Eta autofikzioari dagokionean ez dago soberan gogora ekartzea Karlos Linazasororen obra guztia zeharkatzen duen zerbait dela, T. hiriko K. izeneko pertsonaiaren bitartez (batzuetan narratzailea dena, gainera), edo, obra hurbilago bat aipatzearren, Hasier Etxeberriaren Iturrino Handia nobela (Susa, 2007), edo, gure gaztelaniazko letretara joz, Miguel Sánchez-Ostizen hainbat lan. Esan genezake, beraz, euskal literatura garaikidetan nagusi ez, baina ondo sustraitutako joeretan kokatzen dela Bilbao-New York-Bilbao.

Edonola ere, eta alde askotatik iraganera begira dagoen nobela izanik ere (1920ko hamarkadatik gaur egunera arte, nagusiki, baina antzinagoko garaietara salto eginez noizik behin), argitaratutako unean oso errotuta dago, eta alde horretatik nobela gaurkotzeko sekulako lana egin du egileak iturri ezberdinetatik datozen material zaharrak bateratuz eta eguneratuz. Esaterako, Meryl Streepek Donostiako azkeneko zinemaldian eginiko deklarazio batzuk datoz, 2008ko irailaren 26koak, edo Hegoaldean estreinatu berri den Entre les murs pelikularen aipu zehatza. Eta narratzailea Bilboko aireportura iristen denean hauxe dio: “2008ko udazken honetan bete ditut hogeita hemezortzi urte. Obamak McCaini presidentetzarako lehia irabazi berri dion honetan. Bilbotik Frankfurterako hegaldia hartu behar dut eta handik New Yorkera” (23. orr). Nobela kasik argitaratu zen unean bertan idatzi zelako sentsazioa emateko baliatzen ditu egileak mota horretako xehetasunak; zenbaitetan Uribek profeziaren dohaina irabazteko moduan, egileak urrian bukatu baitzuen nobela idazten (cf. Berria, 2008ko urriaren 21eko erreportaia) eta Estatu Batuetako hauteskundeak azaroaren 4ean gertatu ziren (cf. mundu osoko prentsa).

Kirmen Uribek esan du, halaber, “Kanpora joanda asko ikasi dut, baina nire helburua ez da kanpoko hura geurera ekartzea, kanpokoaren kopiak egitea. Nire helburua geure ikuspegia kanpoan erakustea da”: begi bat atzerrian jarrita idatzi du egileak liburu hau. Izan ere, hala frogatzen du liburuaren izenburuak berak, euskaraz ohikoa den “Bilbo” izendapenaren ordez nazioarteko mailan ezagunagoa den “Bilbao” aukeratu den heinean. Beste zenbait xehetasunak (adibidez, “Prestige” petroliontziak eragindako hondamendiaren inguruko azalpen luzeegiak, egungo euskal irakurlearentzat soberan legokeena, 96. orr., edo lehen aipaturiko Estatu Batuetako hauteskunde presidentzialei erreferentzia bera) liburu honen nazioarteratze-bokazio argiaz ari zaizkigu.

Bestalde, egileak aitortu bezala, tramarik eta intrigarik gabeko liburua da, baina (gehitzen dugu guk) baita tentsiorik edo dilema moralik gabekoa ere. Familiako partaide guztiak eta are familia inguruko harreman guztiak dira onberak, salbuespenik gabe: Jose aita, aitona Liborio, amona Susana, izeba Maritxu, izeba Margarita, osaba Boni, Antigua Piperra eta Miel Gallastegi auzokideak? Onberatasun propietate hau, gainera, ez da familiaren ingurura mugatzen, kutsakorra da, eta are aspaldian aita ezagutu zuen eskoziar bat, Angus MacLeod, hartzen du bere baitan, 1970eko hamarkadan euskal arrantza-ontziak harrapatzen ziharduena eta, beraz, “aurkari” gisa agertzen den pertsonaia bakarrenetakoa nobelan: “gizon onak ziren euskaldunak” aitortzen amaitzen du. “Bitxia zen egoera”, jarraitzen du gero narratzaileak, “aitaren ustezko arerioa, euskal barkuak preso hartzen zituen hura orain Euskal Herrira etorri nahian zebilen” (187. orr.). Zinez nabaria da Kirmen Uribek sakon ikertu duela bere familiaren historiaren inguruan (izan ere, ikerketa hori da liburu honen oinarri sendoenetako bat), baina kritika hau sinatzen dugunok onartu behar dugu, literatura giza arimaren argi-itzaletan esploratzeko tresna gisa maite dugun heinean (besteak beste), liburuaren alderdi horrek ez gaituela sobera asebete. Antonio Tabucchiren iritzikoak gara, alde horretatik:

“Egia esan, nire idazketan gehien interesatzen zaidana negatiboak deritzaten tasunekin aritzea da. Positiboak ez zaizkit sobera interesatzen. Pertsona on bat, gizabanako positibo bat, santu izatera hel daiteke, eta egutegietan agertu, baina ez dut uste pertsonaia literario interesgarria bihurtzera irits daitekeenik. Giza ariman ikertzeko askoz ere emankorragoa da koalitate negatiboetan murgiltzea. Pertsonaia positiboak, gardenak, jakina den bezala, halabeharrezkoak izan dira errealismo sobietarraren nobelagintzan, azkeneko urteetako literatura horribleenetako bat osatu duena”.

Ildo horretako beste adibide bat aitona Liboriorena da. Liburuan zehar indar negatibo nabarmen baina nahiko lauso eta arketipikoak ageri dira: ETAren terrorismoa, Estatuaren errepresioa, frankismoa eta, batik bat, Gerra Zibila, zeinaren alde iluna, zuzentasun politiko-literario nagusiari jarraiki, altxatuek ordezkatzen baitute (alde positiboa abertzaleek eta sozialistek osatzen duten bitartean). Bada, halako batean (irakurleari aurretik pista ez bereziki argiren bat eman zaion arren) jakiten dugu aitona Liborio, zeina behin baino gehiagotan azaldu baitzaigu “Dos Amigos” ontziaren kontuarekin eta Bastidatarren Ondarroako oporraldiekin lotuta, frankisten aldekoa izateagatik egon zela preso gerraren hasierako garaian, non eta Larrinagako kartzelan, eta Bilboko bonbardaketen ondoren bertan errepublikazaleek burutu zuten sarraskitik ihes egin ahal izan zuela, bidean beste preso nazional bat salbatuz (140. orr.). Alabaina, Kirmen Uribek ez dio horren interesgarria izan zitekeen hariari heltzen, eta istorioaren hondarreko apurra kontatzen digunean aukera galtzen du garaiko euskal gizarteak bizi izan zuen zatiketaz sakonago aritzeko: “Izeba Maritxuk esan zidan aitona inbidiagatik eraman zutela kartzelara, herriko ezinikusiengatik. Politikak baino pisu handiagoa izan zuela gaiztakeriak. Erregezaleen zerrenda batean agertu zen eta salatu egin zuten” (168. orr.). Gainera, Liboriok ez zuen gerra ondoren nazionalen heroi bihurtu izana aprobetxatu nahi izan, eta etxean berdin-berdin eman zien aterpe hala Saturrarango kartzelan lan egiten ziharduen Javier militarrari nola kartzela horretako preso baten alabari? Faction ildokoa ere baden Javier Cercasen Soldados de Salamina nobelaren ezaugarri batzuk gogoan (Tusquets, 2001), historia irabazleetako baten aldetik nola ikus zitekeen literarioki tratatzeko egokiera zegoela iruditzen zaigu, talaia horretatik egindako lanak nahiko urriak diren euskal literaturaren une honetan.

Bestalde, arreta piztu digute bereziki dauden dialogo gutxien sineskortasun edo naturaltasun eza, pasarte narratibo hutsen erritmo biziarekin kontraste handia egiten dutenak. Hona hemen adibide bat, New Yorkera doan abioian, ondoko eserlekuan narratzaileari egokitzen zaion emakume maitagarriarekin duen solasaren zatitxo bat:

“—Idazlea naiz eta dokumentatzen ari naiz nobela baterako.

“—Idazlea? Ba nik liburu artean egiten dut lan. New Yorkeko liburutegi publikoko langilea naiz. Barka, ez dut neure burua aurkeztu. Renata Thomas naiz. Tira, Renata Violet Thomas. Violet hori nire amonagatik jarri zidaten. Hego Carolinako emakumerik ederrena zen.

“—Kirmen Uribe, urte askotarako.

“—Izen hori, ze hizkuntzatan da?

“—Euskaraz.

“—Egiatan? Euskaraz entzuten dudan lehen gauza da. Interesgarria… Eta nolatan New Yorkera?

“—Lagun bat dut New Yorkeko Unibertsitatean irakasle, Mark Rudman. Poesia eskolak ematen ditu berak eta hitzalditxo bat ematera gonbidatu nau.

“—Poesiari buruz? Ni oso poesia irakurle txarra naiz…

“—Ez da soilik poesiari buruz. “Käsmuko hilarriak” jarri diot izenburua. Käsmu Estoniako herri txiki bat da, han Baltikoaren ertzean. Europako zazpi hizkuntzatako idazleak bildu ginen bertan.

“—Ze interesgarria.” (104. orr.)

Aipatu dugun bezala, Bilbao-New York-Bilbao badaude istorio ezberdinak lotzen dituzten bi hari garrantzitsu (New Yorkerako hegazkin bidaia eta nobelaren proiektuaren garapenari buruzko metafikzioa), Obabakoak-en ipuinak josten zituen istorio nagusi bat zegoen bezala (kasu honetan narratzailearen itzulera bidaia bere herrira, Obabara). Izan ere, hala Bernardo Atxagaren ipuinetako batzuk, nola Kirmen Uriberen istorioetako ez gutxi, aldez aurretik argitaratu ziren: lehenengoaren kasuan, aldizkarietan eta sari literarioak biltzen zituzten liburuxketan, eta Uriberenean, Berria edo Gara bezalako egunkarietan, besteak beste, zutabe periodistikoen itxuran. Material horien arteko lotura-hariak, ordea, nabarmen lausoagoak dira Bilbao-New York-Bilbao-n Obabakoak-en baino, eta alde horretatik bat egiten dugu, hein batean, Beñat Sarasolak bere kritikan planteatzen zituen zalantzekin, zeinen arabera “badirudi idazlea jasotako material eta apunte guztiak ezin lotu ibili dela, eta azkenean, maniobra borgestar hori erabili duela material sakabanatua nola edo ahala biltzeko. Kosta egiten zait pentsatzen keinu metaliterario hori aski denik nobela osoa sostengatzeko”.

“Hein batean” egiten genuela bat diogu, bi arrazoiengatik. Alde batetik, josteko modua, printzipioz, ez zaigulako bereziki “borgestarra” iruditzen, baldin eta adjektibo hori ez bada bihurtu “apetatsuren” edo “metaliterarioren” ordain soila, behintzat. Eta, bestetik, gure iritzia ez delako Sarasolarena bezain negatiboa lotura horien arintasunari berari dagokionean: ez dugu uste gaur egungo nobela fragmentario bat eraikitzeko orduan apurren arteko loturek (adibidez) Obabakoak-enek edo (beste adibide bat jartzearren) Julio Cortázarren Rayuela-koek bezain tinkoak eta landuak izan behar dutenik; gorago agertu zaigun Enrique Vila-Matasen zenbait liburu (Bartleby y compañía edo París no se acaba nunca, esaterako) oso leit-motiv arinen inguruan daude eraikita, eskuartean daukagun liburuan bezala anekdotak eta istorioak metatuz, eta, hala eta guztiz ere, sendo eusten diote irakurketari. Arazoa dator lotzen diren istorioen funtsa eta izaera ahula denean, orobat, gorago aipatu ditugun argudio eta adibideekin azaltzen saiatu garen bezala. Beti ere gure ikuspuntu subjektibotik: argi daukagu Kirmen Uriberen azkeneko urteetako zutabegintza gustuko duenak gustuko izango duela eleberri hau, eta nekez asebeteko duela, ordea, idazlearen prentsarako ekoizpena atsegin ez duena.

Beste adibide bat jartzearren (eta honetan ere Obabakoak-ekiko galtzen ateratzen da Bilbao-New York-Bilbao), literaturaren izaeraren inguruko hausnarketak bereziki herbalak iruditu zaizkigu (eta ez da ahaztu behar nobelaren eraikuntzaren inguruko jolas metaliterario bat dagoenez, bereziki inportanteak direla obra honetan). Esate baterako, Giovanni Belliniren koadroaren azterketatik abiatzen dena, Meryl Streepen eta David Foster Wallaceren aipuekin amaitzeko (161-163 orr.), edo Resurreccion Maria Azkue eta Txomin Agirreren arteko anekdotarena (221 hh.), edo fantasiaren boterearen ingurukoa (1908ko itsas galeraren kontakizunetik abiatuta, 54 hh.), edo, batik bat, aitak narratzaileari parabola baten gisan eman zion aholku literarioarena (51-52 orr.). Oro har, pasarte politak dira, atseginak, esan bezala parabola eitea hartzen dutenak askotan, baina anekdotikoegiak suertatzen dira, sakontasun handirik gabekoak, literatur oihartzun ahula uzten dutenak irakurle saiatuaren gogoan, edo hori iruditu zaigu guri behintzat. Obabakoak-eko “Ondo plajiatzeko metodoaren azalpen laburra eta adibide bat” ezagunarekin konparatzea besterik ez dago esaten dugunaz jabetzeko.

Izan ere, badago aipatutako hausnarketa literarioen artean bat kasik manifestu estetikoaren maila iristen duena, eta guri bereziki esanguratsua iruditzen zaiguna (Gara egunkarian zutabe gisa agertu zen lehenago, aldaketa gutxirekin, 2003ko urtarrilaren 29an):

“Idazleak behar du babesa hasten ari denean. Horregatik galdetu nion iritzia aitari nire lehen zutabea argitaratu nuenean prentsan, haren onespena jasotzeko. Argitaratu nituen hasierako lanak ziren zutabe horiek, 1998 urrun hartan. Nire hastapenak. Lehen zutabe hura ikaragarri landua izan zen, idazketa-ordu luzeen ondorio. Albait hobekien idazteko ahaleginean, ipuin laburraren pareko atera zitzaidan. Baina geroztik konturatu naiz ipuinak ipuin direla eta zutabeak zutabe. Zutabeek ipuinek ez duten ezinbesteko ezaugarria baitute: bat-batekotasuna.

“Aitaren erantzuna ez zen edonolakoa izan. Ez nuen haren onespenik jaso. Aitzitik, kontakizun baten bitartez erantzun zidan. Mutil koskorra zelarik ba omen ziren herrian bi apaiz. Sermoia esateko bakoitzak bazuen manera jakin bat. Bata hurbila zen, jendeak xamur jasotzen zituen hark esan nahi zituen guztiak, Don Manuel. Bigarren apaizaren estiloa, ostera, makurra zen. Ez zitzaion ezer ulertzen. Don Jesusi buruz ari zitzaidan. Elizako hasierako ilaretan esertzen ziren aberatsentzako esaten zuen sermoia, atzeko ilaretakoak kontuan hartu gabe. Bada nik bigarren apaiz horren moduan idazten nuela esan zidan aitak, Don Jesusen moduan, zirkinik egin gabe.” (51-52. orr.)

Hemen dago, jakina, kontakizunen, hots, parabolen bitartez aritzearen justifikazioa eta oinarria, egileak liburu honetan darabilen estiloaren ezaugarrietako bat dena. Baina, bestalde, badago, esan bezala, asmo literarioen aldarrikapen argi bat: ez da Don Jesusen moduan idatzi behar, baizik eta Don Manuelenean; atzeko ilaretakoak hartu behar dira batik bat kontuan. Arazoa izan daiteke atzeko ilaretakoentzat idatzi nahi hori dela medio, lehenengo ilaretakoak besterentzea, urruntzea. Eta Bilbao-New York-Bilbao arrisku horretan erortzen dela esango genuke.

Kirmen Uribek Bitartean heldu eskutik (Susa, 2001) poema liburuarekin lortu zuen hain gutxitan gauzatzen den mirari hori: hala ohiko poesia irakurleak nola poesiarik (eta are literaturarik) irakurtzen ez zutenak asetzen zituen obra bat ontzea. Orduz geroztik, gure ustez, eta batik bat bere zutabegintzan, gero eta gehiago lerratu da, Don Manuelen modura, publiko zabalaren (egilearen beraren hitzetan, irakurle “arruntaren”, Berria, 2009ko urtarrilaren 17a) onarpena erraztu dion bide batera, eta alde horretatik, kontuan hartuta Uriberen aldez aurretiko lan periodistikoaren presentziak zelako garrantzia duen bertan, ez da harritzekoa liburu honek antzeko joera izatea. Beste era batean esanda, eta kontua halabeharrez asko sinplifikatuz, Bitartean heldu eskutik liburuko “Bisita” poemaren eredua alde batera utzi, eta errazagoa eta goxoagoa (eta, antza denez, nazioarteko mailan arrakastatsuagoa) suertatu den “Kukua”renari ekin dio eskuarki (idazleak zioenez, “Bisita poema, hemen arrakasta handiena izan duena, han [Estatu Batuetan] ere gustuko izan dute, baina askoz gehiago gustatu zaizkie Kukua eta Txoriak neguan. Galdu duten naturarekiko harremana bilatzen dute horrelako poemetan, eta ikusten dute guk oraindik badugula hori”, Berria, 2007ko urtarrilaren 6an). Bilbao-New York-Bilbao jite horren lekuko dela pentsatzen dugu, hein batean behintzat.

Eta esandako guztiaren ondoren, itzul gaitezen, beraz, hasieran planteatzen genuen galderara: Bilbao-New York-Bilbao Kirmen Uriberen Obabakoak ote?

Erantzuna, alde batetik, baiezkoa da. Argitarapen-daten kointzidentzia harrigarriaz haraindi (hogei urte igaro dira zehazki Bernardo Atxagari fama ekarriko zion obra kaleratu zenetik), ugari dira Obabakoak eta Bilbao-New York-Bilbao liburuen arteko antzekotasunak, orain arte aletzen joan garen bezala. Biak abiatzen dira aldez aurretik idatzitako eta, kasu askotan, argitaratutako material solteetatik (ipuinak, Atxagaren kasuan; zutabeak, Uriberenean). Biak ardazten dituzte testu horiek istorio nagusi baten bitartez (tinkoagoa Obabakoak-en, lainotsuagoa Bilbao-New York-Bilbao-n). Biek begiratzen dute atzera, galtzen ari den mundu tradizional batera, kostaldekora Uribek, baserritarrenera Atxagak; baina biak dira, aldi berean, nobela garaikideak, idatzi ziren uneko munduari lotuak. Biek dituzte ezaugarri metafikzionalak, azalekoagoak eskuartean darabilgun liburuan, oihartzun handiagokoak Obabakoak-en kasuan, eta biak abiatzen dira autofikzioaren bidetik, argiago Uriberenak, ez horrenbeste Atxagarenak. Eta, oraindik goizegi bada ezer finkorik esateko, Bilbao-New York-Bilbaoren salmenta-datuen erritmo bizia mantenduz gero behintzat, biek lortu(ko) dute zabalpen handia euskal publikoaren artean; behintzat, jakin dugunez, ari da jada irakasleek agindutako irakurgai bihurtzen bigarren hezkuntzako ikastetxe batzuetan.

Baina, bestetik, Bilbao-New York-Bilbao nekez izan daiteke beste Obabakoak bat, oso zirkunstantzia ezberdinetan sortu delako: Kirmen Uriberen nobela, Atxagarena ez bezala, diseinatuta dago batik bat mundu mailako literatur merkatu baterako, 1988an oraindik sorrera bidean zegoena (euskal literaturari dagokionez bederen). Obabakoak, egia da, gure literaturaren nazioarteko libururik arrakastatsuena bilakatu da, baina ez zen, nagusiki, helburu horrekin sortu, eta ikusteko legoke zer bide egingo zuen nazioartean Espainiako Narratiba Sari Nazionala eskuratu izan ez balu. Hain zuzen ere Obabakoak-ek hori lortu zuelako izan da posible Bilbao-New York-Bilbao bezalako liburu bat sortzea eta, ondorioz, errepikaezina bihurtu da Obabakoak-en esperientzia bera. Gainera, Obabakoak-ek, Kirmen Uriberen Bitartean heldu eskutik hark bezala, batere ohikoa izaten ez den unanimitate bat lortu zuen mota guztietako irakurleen artean, ez duguna uste errepikatuko denik, goian azaldutako arrazoiengatik, Bilbao-New York-Bilbao-rekin.