kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Elorri / Bitoriano Gandiaga / Jakin, 1989

Zuritasun arantzatsua Amaia Iturbide / Hegats, 1991-12

Bigarren argitaralpena izanagaitik ere, Bitoriano Gandiagaren “Elorri” aipatzea merezi duelakoan, berrirakurketa batean oinarritutako lerro hauek hona ekarri ditut. Mendatarraren erromesaldi poetikoan ostatu den esaldi bat dago, Juan Mari Lekuonak liburuaren epilogoan biltzen duena: “bizitza apala da, gogorra da, minbera da. Baina maitagarria ere bada”. Gauzak bere sinpletasunean dira; izenaren ostean izana dago. Eta euren mintzaira propioa dela medio, poematxootan Arantzazuko komentu kristalezkoa, adjetibo finez brodatua eraikitzen du. “Ardi”, “lore”, “mendi”, “arkaitz” bezalako hitzen barrua arakatu du poetak, hauek bait dira liburu honen gorputz espiritualaren elkarguneak (“Beti lurrezko to beti arimazko”, 50. orr.). Hizkuntzaren barrutik mintzo zaigu, ahots intimistaz.

Sinpletasunaren alorrekoa den beste kontzeptu bat txikitasunarena da. Inguru biluzi, garbi eta isilaren gunean, egilea haurtzarora itzuliz doa —poetak ez. bait dio ume izateari inoiz uzten, ez duelako lilura ezta garrantzi gutxiko arrazoiengaitik mintzeko gaitasuna galtzen—, begiak lasaitu egiten ditu eta kontenplazio mistikoan sartzen da, izadiarekiko hartueman gozoan. Izaditik gauza txikien, hala nola erle, txori, sasi edo belarraren inpresioak banan banan jasotzen ditu eta gertu dauzkan gauza txikiokin urrunetarainoko bidaia egiten du, sinbolo bihurtuz.

Izadiak gogoetak egiteko bidea opa dio. Geroan mantenduko duen gizatasunarekiko ardurak hemen du lehen urratsa:

“Gauzak, Jauna, pozik dagoz,
baina gizonak min dira.
Nire arima tristeki dago
izadiari begira.”

Gandiagarentzat “gizona” oinarrizko hitza da. Elorria gizonaren bizitzaren sinboloa da. Existentzialismoarekiko kezka ere agertzen du. Salbatore Mitxelenak “Arantzazuko euskal poeman”-n (1949) kimatutako existentzialismoak Gandiagarengan izan du jarraibidea, baina ñabardura desberdinez. Lehenengoak, kantu zaharreko poemario epiko lirikoan, santutegiaren kanpo historia kontatzen digu eta paraleloki bame historia, euskal herri xehefededunarena, tonu epiko-handitsuz. Bigarrenean ez dago horrelakorik, zerbait airezkoa, ametsezkoa da uzten digun aztarna.

Gandiagarekin berehala identifikatzen dugun gaia, nahi eta ezinaren arteko borrokarena da, baina ez “Hiru gizon bakarka” eta “Denbora galdu alde”-n duen garraztasunaz. Oraingoan minak eta pozak elkarri egiten diote musu.

“Elorri” mami-azala ondo jositako soineko apala denez gero, leuntasunez tratatutako gaiei bizkaierazko soinu leuna dagokie, trikiti-koplez polito estilizatua. Baina gaiak anitzak direnez gero, euskal metrikak eskeintzen dituen molde desberdinetatik asko erabiltzen ditu: nolako edukia halako ahapaldia.

“Elorri”, koru gregorianoaren epeltasunez, barrua aberasten duen liburu horietako bat da, iragan ahala gelditzen denetakoa, non poesian askotan gertatzen den bezala, txoriaren hegalaldia txoria bera baino hunkigarriagoa den, non poesia zerbait gogozkoa dela entzun ahal dugun. Urte eta egoera jakin batzuetan idatzia egonagaitik ere, oraindik bere edertasun mehean dirauen liburu horietako bat da.

Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak