kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Ortzia lorez, lurra izarrez / Josanton Artze / Elkar, 1987

Errotutako gizona Jon Kortazar / Eguna, 1987-10-01

Pozarren eta irakurtzeko gogo-minez hartu dut esku artean Artzek Ortzia lorez, lurra izarrez titulupean plazaratu duen liburu berria. Liburuak —egia esan—, idazlearen ixiltasunarekin bukatzeaz gain, idaztankera bereziaren fruitu loratua dastatzeko aukera eskaini digu.

Joxe Azurmendi, euskal kulturaren barnean nabaritzen den jakintza-tradizioaren faltaz ugaritan kexatu izan zaigu. Artzeren oroipena, aspalditxo galdua ez izan arren, herdoildurik geneukan egungoaren egunean bizi den gizartea honetan. Baina Erkiaga edo Etxaideren lana errekuperatu den bezala, ildo beretik datorkigu Artzerena. Berriak erakarriko digu zaharraren oroimena.

Lan hau ez da aipatu gabe utzi daitezkeen horietakoa; beste kontua da, ordea, atsegin izan ala ez. Bizirik diraute oraindik Juan Mari Lekuonak 1970. urtean idatziriko hitzok: Artze “Errotutako gizona, pentsamentu gurpil agirikoa”, eta “Teluriaren altzoan, erriaren zainetan”, zioten hitz haiek. Eta horrelakoxea da oraingo hau.

Baina aurrerakoekin alde handia nabari zaion lana izanik, oinarrigabekoak dira, nik uste, irakurle batzuri entzun dizkiedan eritziak. Bada aurrekoen eta honokoen arteko berezitasun argirik.

Artzek aldatu egin du ezizena; eta zeresanik aurkitu beharra zaio honi. Lehen Hartzabal zena, lautasuna bertikaltasun bihurtuz, Harzut azaldu zaigu. Eta Artzeren olerkigintzan nagusi ziren ildo ezagun bietatik —aforismo jokera eta hots-hitzetan oinarriturikoa— errefrau kutsuzkoa nagusitu zaigu.

Artzeren poesia, dialektika gotor batetan oinarritu da. Honela, bere poesia, errealitatearen mugen aurrean, Ironia herrikoiak eta etorkizunerako nahi lukeen zorion mugagabeen artean murgiltzen zaigu, baina pentsakizun sakon bezain ganorazkoetan jeikia. “Dakienak badakil nora dijoan jakiteko/ behar duela/ nondik datorren jakin” bertso zaila, liburuaren laburpen bikaina bihurtuko du Artzek. Bere olerkiak, Ironiak idealismoari jarritako errealismo jasankaitzan aurkitzen du seaska, eta izadiarekiko panteismo berritzailean etorkizunerako bide. Liburuaren erdialdean —oso egitura borobila duen liburua izaki—, eskuz idatzitako poemak ere zer pentsa asko eta hainbat giltza ematen digu bere mamia hausnartzeko. Baina horren aldean ere jar ditzakegu beste olerkiren batzuk.

Beste aldaketarik aipatzearren, puntu bitara mugatuko dugu solasaldia. Kanpoko zibilizazio zaharren oihartzuna gardena da oraingoan (156. or.) eta euskal errefraua zein beste errialde bateko esaera gizonari buruzko gai bakarra ziurtatzeko baliabide edertzat balitu bezala agertzen dira. Biek adieraziko diote Artzeri nolakoa den gizon sakon eta errugabearen irudia. Bestetik, gaurko zibilizazioari egindako kritika zeharo bortitza da. Laizismoak, kontsumo-gizarteak, eta askatasun sexualak, Artzeren luma-gezi ironikoaren ziztada hartzen dute zenbait pasartetan.

Liburu borobila, esanahiez aberatsa; Ying-yang barrokoa, gizonaren aurpegia isladatzeko saiakera indartsua.

Eguna, 87-10-01



www.susa-literatura.eus



Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak