kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Carla / Anjel Lertxundi / Erein, 1989

Obabakoaren umea ei da Karla Edorta Jimenez / Argia, 1989-07-16

Orain dela hogeitik gora urte literatura euskaraz idazten hasi zirenetarik gutxi dira egun ere zereginari eusten diotenak. Anjel Lertxundi bakandu horietarikoa dugu. Beste inork best-sellerrik egin badu ere, berak egin du gure literaturgintzan —kasu! euskal literaturan, literatura vascan barik—, “Hamaseigarrenean aidanez” harekin. Hara non baina, beste “best-seller” batek, “Obabakoak” legendako ipuin bildumak hain zuzen, sustraitik irauli dizkion erizpideak luzaroan ibilitako Anjel Lertxundiri. Berak aitortu du, hurrengo hitzen bidez, kazetariak zuzen idatzi baditu, behinik behin:

“Atxagaren “Obabakoak” irakurri eta gero, iruditu zitzaidan ezin nezakeela bizi guztian “Tobacco days”-en tankerako nobelak egiten, eta orain esango dizut “Carla” hau ez litzakeela esistituko lehenago “Obabakoak” egon ez balitz. Atxagarena halako mugarri bat da. Idazleok frogatu dugu normalizazio teknikoa iritsia dugula eta hemendik aurrera ez da aski izango kostunbrismoa”.

Egia da, kostunbrismoa egiten izan da orain arte, askotan, euskal literaturan. Hala ere, besterik ere egin izan da eta egiten da, egin. Beraz, bere buruaren gainean badio Lertxundik, ederto. Beste guztiak direla-eta ere esanez gero, “kostunbrismoa” egin izan dela, askotxo eta lartxo ere bada. Halako aitorpenak alde batera utzitza, nobelaren harira etorriko naiz, ez, aitzitik, esan barik utzita “oso bestelako nobela kaleratu duela” oraingoan Lertxundik. Bestelakoa, egia osorik esateko,egilearen beraren aurreko nobelen aldean.

Errealitatea eta irudimena bereizten dituzten muga labankorrak non hasten eta non amaitzen diren itzal-lerroak ezkutatzen digularik, artistak izaten du alde horretan galtzeko arriskurik handiena, torturatu, psikiatrizatu eta besterekin bateratsu. Lertxundik sortu digun pertsonaia nagusiak —nik neuk ere ez dakit azkenean zein den beraren benetako izena, Gortari edo— munduak sortzen ditu, marrazkilaria bait da. Mundu horretakoak, berriz, bizidun bihurtzen zaizkio, aurrerago beste egile askori bezala, irudikatua bihurtzen zaiolarik, horretara, errealitate eta errealitatea bera deus ez. Lertxundirena ez da, hala ere, nobelatik irten eta egilearekin hitz egin gura duen pertsonaia unamunianoa, esate baterako. Dena den, marrazkilari horrengan beste edozein artistaren nolabaiteko prototipoa ikustea daukagu, nik uste. Ezeren truke ematen da garaipena eta, sarritan, artean, burua galtzearen truke ematen da, ez bait dago gratuitoa den arterik. Ez dakit halako alegi psikologokorik eraiki, artistaren barne prozesuaren azalpena egin ala zer besterik egin gura izan ote duen Lertxundik, interpretaziotarako zabalik ikusi bait dut nik nobela hau.

Ildo horretan, pertsonaia nagusi hori inguratzen duen lekua —espazioa— ez du lar zehaztu Lertxundik, Frantzia —leku izenak frantsesez ematen ditu—, Italia —oharrak egiten ditu italieraz— ala Euskal Herria ote den jakin barik geratu naizelarik azkenean. Euskal Herria ere diot, esaldi parea tartekatu bait du gazteleraz, pertsonaien ahoetatik isuriak. Ez dio lar ardura kanpoko espazio horrek, alabaina, barrukoak baino, egileari berari ezezik pertsonaia nagusiari ere. Barruko espazio hori adierazteko hizkera asmatu behar izan du, horregatio, Lertxundik, berak esan bezala, aurreko nobeletakoa alde batera utzita. Sinestu egiten diot, lan ikaragarria egin bide izan du edozein literaturgintzan euskarria den hizkuntza, oraingo honetan euskara, bere premietara egokitzen Lertxundik. Ni neu, jokoz kanpo utzi nau behin edo behin. Beharbada, hizkuntza nire burua baino azkarrago dabil eta naiz konturatzen.

“Esnatu denean jakin du Gortarik Carlak gratuitoa behar duela izan. Maitasunean ezer txarrik egon daitekeenik sinesten ez, eta bete-betean eskaintzen dena. Ezeren truke. Erraietan daraman maitasun egarriaren zentzu berdinaren truke ez baldin bada, behintzat” (72. orr.)

Lertxundiren estilo berria da, Obabakoak horren ostekoa. Hirugarrenez ere.

Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak